BİREYSEL HAKLAR ve SINIRLAR (2) / Şüheda Derya Barış

BİREYSEL HAKLAR ve

SINIRLAR (2)

    Abraham Maslow * tarafından oluşturulan bireylerin gereksinimleri kuramı, motivasyon kuramları içinde önemli bir yere sahiptir. Kurama göre, insanların motivasyonu dış faktörlerden öte kişinin kendi içindeki ihtiyaçlarına göre şekillenmektedir. Kişinin içinde var olan bu ihtiyaçlar ise bir hiyerarşi içerisinde gruplandırılmaktadır.

    Maslow’un kuramına göre insanın ihtiyaçları sınırsızdır ve insan bir ihtiyacını giderdikten sonra başka bir ihtiyaç ortaya çıktığını öne sürer. Var olan bu ihtiyacı giderme sürecinde tam anlamda memnuniyet ya da hoşnutluk durumu vuku bulmaz.

    Giderilmemiş ihtiyaç giderilmeme sürecinde insana son derece önemli bir motivasyon kaynağı olur. Birey güdüler ve kişi henüz elde etmediğine karşı büyük bir ilgi duyar ve bu ilgisi uğrunda mücadeleye koyulur. İhtiyaç giderildikten sonra ise gereksinim duyulan ihtiyaca karşı, onu motive eden dürtüler etkisini kaybeder.

    Maslow’a ait ihtiyaçlar hiyerarşisin de, üst düzeydeki ihtiyacın karşılanmasından önce alt düzeydeki ihtiyacın karşılanmasının önemi ilkesi üzerinde kurulmuştur. İhtiyaçlara ait hiyerarşi basamaklarla ifade edilmektedir.

    Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi 5 ana kategoriye ayrılmaktadır:

    Fizyolojik İhtiyaçlar: Açlık, susuzluk ve buna benzer temel yaşamsal ihtiyaçlar
    Güvenlik İhtiyacı: Dış faktörlerden kaynaklı tehlikelerden korunma ihtiyacı
    Sosyal İhtiyaçlar: Aidiyet, kabul görme, sevgi, sosyal yaşam vb. ihtiyaçlar
    Değer Verilme/Saygınlık İhtiyacı: Statü, başarı, itibar, tanınma gibi ihtiyaçlar
    Kendini Gerçekleştirme: Gelişimi, bir işi başarıyla tamamlama, kişiliğini doğru ortaya koyabilme gibi…

    Bu basamakları biraz daha açarsak şu şekilde özetlenebilir:
    1) Fizyolojik İhtiyaçlar
    Maslow’a göre, tüm ihtiyaçlar içerisinde en önemli olan ihtiyaç fizyolojik ihtiyaçlardır. Fizyolojik ihtiyacını gidermemiş bir kişi için diğer ihtiyaçların gerçek manada bir önemi yoktur. Aç veya susuz olan bir kişi, öncelikle bu ihtiyacını giderme dürtüsü duyacaktır, daha sonra diğer ihtiyaçlarını gidermeye yönelecektir.
    2) Güvenlik İhtiyacı
    Bu ihtiyaç, korunma, barınma, kural ve yasalara uyma gibi gereksinimlere dayanmaktadır ve buna bağlı olarak kişi korku ve kaygısını o nispetle azaltacaktır. İnsan tehlikelere karşı savunma mekanizmasını harekete geçirmekte ve sahip olduğu şeyleri korumaya yönelik bir güdüye sahiptir. Bu ihtiyaçlar, bireyler arası iletişim ve ilişkiler için de geçerlidir. Yani, insan diğer insanlarla olan ilişkileri için de, bu ilişkiyi korumayı ve güvenli bir şekilde sürdürmeyi dürtüler.
    3) Sosyal İhtiyaçlar
    İnsanlar tek başına yaşayamazlar, yaşamlarını sürdürebilmek için başkalarının varlığına gereksinim duyarlar. Başka bireylerle birlikte yaşama, onlar tarafından kabul görme, arkadaşlık, sevme ve sevilme gibi sosyal ihtiyaçlar insanlar için önemli bir rol oynamaktadır. Fizyolojik ve sosyal ihtiyaçlarının giderilmesinde kişinin diğer ihtiyaçları için bir kaynak oluşturmaktadır. Eğer insanlar sosyal ihtiyaçlarını gideremezlerse, bu hissiyattan oluşan aidiyet duygusundan yoksun, yalnız ve terk edilmiş hissedeceklerdir. Aile kurabilmek ve çevresindeki kişilerle duygu alışverişinde bulunma gibi davranışlar insanların sosyal ihtiyaçlarından kaynaklanmaktadır.
    4) Değer Verilme/Saygınlık İhtiyacı
    Bu ihtiyaç çift yönlü bir ihtiyaçtır. Yani, birey hem kendisine güven ve saygı duymak isterken hem de başkaları tarafından güven ve saygı görmek ister. Çevresindekiler tarafından değer görmek, kişinin de kendine güven duymasına ve başarılı olabileceğine yönelik bir inanç geliştirmesine köprü olmaktadır. Bu noktada başarı, statünün göstergesi olarak kabul edilmektedir ve başarmışlık hissi değer verilme ihtiyacını karşılamak için oldukça önemli kabul edilmektedir.
    5) Kendini Gerçekleştirme İhtiyacı
    Bu ihtiyaç hiyerarşinin en üst basamağında yer almaktadır. Her bireyin kendine ait yetenekleri ve karakteri vardır. Birey bu kendine ait özelliklerini geliştirme ve ortaya koyma ihtiyacı hissetmektedir. Fakat bu ihtiyacın karşılanabilmesi için, diğer alt basamaklardaki ihtiyaçların yeterince karşılanmış olması gerekmektedir. Aksi takdirde bireyin kendini gerçekleştirmesi çok mümkün değildir (Erdem, 2008).
    Her bir ihtiyacın giderilmesi bir başka yeni ihtiyacın da doğmasına zemin hazırlar. Sürekli bir şeylere ihtiyaç duyma ve bu ihtiyaçlara ulaşabilme çabası vardır bu çaba içinde gerilim sözkonusur. Maslow’a göre “yoksunluk güdüleri” (açlık, susuzluk, cinsiyet vb.) gerilimi azaltmaya yöneliktir, yani bu ihtiyaçlar giderildiğinde kişi dengeyi kurabilir. Fakat gelişme güdülerinin ise başarılması daha zordur, çoğu kez erişilemez hedeflerdir ve bu ihtiyaç dengede olan kişinin aynı zamanda sürekli bir gerilime sahip olmasına neden olduğunu ifade eder.
    Bir ihtiyacın belirmesi için, bir önceki ihtiyacın %100 giderilmiş olmasına gerek yoktur. Örneğin, bir kişi fizyolojik gereksinimlerini %70, sevgi gereksinimlerini %50, saygınlık gereksinimlerini %40, kendini gerçekleştirme gereksinimini %10 gidermiş olabilir (Onaran, 1981).
    Maslow bu beş temel ihtiyacın dışında iki tane daha ihtiyaç belirtmiştir. Bunlar, bilinşsel gereksinimler ve güzel duyusal (esthetic) gereksinimleridir. Fakat kendini gerçekleştirme ihtiyacının bu ihtiyaçları kapsadığı düşüncesi ile bu ihtiyaçlar ayrı ayrı incelenmemiştir (Onaran, 1981). Değişen yaşam koşulları dolayısıyla, Maslow’a ait bu ihtiyaçlar hiyerarşisi gözden geçirilmektedir. Özellikle teknolojinin gelişmesi ve kişilerin hayatında önemli bir yere sahip olması bu hiyerarşinin gözden geçirilmesi gerektiğinin öneminin altını çizdiği düşünülmektedir.

(* Maslow, 1943).