DİNİ PSİKOLOJİ ve
İSLAM PSİKOLOJİSİ BAĞLAMINDA
DİN PSİKOLOJİSİNİ
YENİDEN DÜŞÜNMEK
* 7 *
Dr. Sevde Düzgüner
Günümüzde Din Psikolojisi Konuları
Din psikolojisi ile ilgili kurum ve dergilerin sayısının artması, araştırma ve yayınların artmasına da imkan sağlamıştır. Diğer taraftan din psikolojisinin tüm dünyada aktif bir araştırma alanı haline gelmesi, araştırmacılar arasındaki bilgi paylaşımını artırmıştır. Başta Amerikan Psikoloji Derneği olmak üzere araştırma kurumlarının tüm ülkelerden çalışmacılara açılması, dünya genelinde inanç araştırmalarının yapılması da dini fenomenlere daha geniş bir perspektiften bakılmasını sağlamıştır.
Farklı dini ve kültürel arka plana sahip örneklerle yapılan çalışmalar, bunların bireyler üzerindeki etkisini ortaya koymuştur. Diğer taraftan İnsanın içinde bulunduğu zaman ve mekandan etkilenerek değişmesi de psikolojinin kapsamını genişletmiştir. Bireyin din dünyası da aynı şekilde dinamik bir olgudur ve sosyal, ekonomik, siyasi, küresel ve daha pek çok alandaki değişmelerden etkilenmektedir.
Din psikolojisinin kapsamı da sürekli yenilenmektedir. Yeni yaklaşım ve yöntemler, bireyin inanç dünyası ile ilgili açıklamalarda da kullanılmaktadır. Din psikolojisi, genel olarak, “kutsala yönelik inancın bireyin duygu, düşünce, davranışlarına etkisini inceleyen bilim dalı” olarak tanımlanmaktadır. Kutsala yönelik inancın yokluğu da bireyi etkilediğinden inançsızlık da din psikolojisinin temel konuları arasındadır. Şu halde din psikolojisi, “bireyin inanmayı tercih edip etmemesinin onun hayatı üzerindeki etkileri inceleyen bilim dalı” olarak da tanımlanabilir.
Din psikolojisinin başlıca konuları, inanç ve inançsızlık, dindarlığın türleri ve boyutları, dua ibadet, tevbede psikolojik süreçler, din değiştirme ve dini değişim, dini ve ahlaki gelişim aşamalı, gelişim dönemlerinde dine bakış ve mistik tecrübe şeklinde sıralanabilir. Ancak inancın insan üzerindeki etki alanı oldukça geniş olduğu için din psikolojisinin araştırma alanı da aynı ölçüde geniştir. Bugün gelinen noktada din psikolojisi zengin bir konu ağına ve farklı yaklaşımlara ev sahipliği yapmaktadır. Çünkü dini inanç, bireyin her anına nüfuz ederek onu değiştirme ve dönüştürme gücüne sahiptir. Literatürdeki çalışmalar bu gerçeğin arka planına ışık tutmaktadır.
İnsanın çok boyutlu bir varlık olması, onun da çok yönlü olarak ele alınması gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu nedenle ayrı bir bilim olarak kuruluşunun akabinde psikoloji, kendi alt dallarını oluşturmuştur. Din psikolojisi de bu alt dallardan biridir. Ancak zaman içerisinde ortaya çıkan literatür dini inancın veya inançsızlığın, yeme içme alışkanlıklarından kişilik yapılarına, başa çıkma mekanizmalarından, bilişsel yetilerine kadar insanın her yönüne nüfuz ettiğini ortaya koymuştur. Dolayısıyla psikolojinin bir alt dalı olsa bile din psikolojisinin alanı, psikolojinin araştırma alanı kadar geniştir.
Din Psikolojisinin Psikolojinin Alt Dallarıyla İlişkisi
Günümüzde insana dair ne varsa din psikolojisi alanında ele alınabilmektedir. Bu nedenle de psikolojinin her bir alt dalına dair konuya din psikolojisi çalışmaları içerisinde rastlamak mümkündür. Din psikolojisi araştırmacıları tarafından Türkçe’ye kazandırılan önemli eser din psikolojisinin diğer psikoloji alt dallarıyla ilişkisine dair önemli veriler sunmaktadır.
Bunun dışında, bazı kaynaklar bilişsel psikoloji ile din psikolojisinin kesiştiği noktada yer almaktadır. Benzer şekilde başka eserler de sosyal din psikolojisi olarak isimlendirilebilecek bir çalışma alanına işaret etmektedir. Diğer taraftan, psikolojik sağlık ile dini inanç arasındaki ilişkiye dair pek çok çalışma yapılmıştır. Danışan veya hastanın dininin, problemle başa çıkma ve iyileşme sürecine olumlu katkıları olduğu pek çok araştırma ile ortaya konmuştur. Bazı eserler de bu alana örnek olarak verilebilir. Psikolojinin inceleme alanına giren diğer konuları din psikolojisi çerçevesinde ele alan çalışmaları artırmak mümkündür. Değindiğimiz örnekler, din psikolojisinin araştırma alanının oldukça geniş bir alanı kapsadığını ortaya koymaktadır.
Diğer taraftan din psikolojisi, 21. Yüzyılda bireysel, sosyal ve kitlesel boyutlarda yaşanan psikolojik değişimlerin etkisiyle de yeni araştırma alanlarına sahip olmaktadır. Burada değinmemiz gereken ilk konu, maneviyat (spirituality) kavramının son yıllarda dinden farklı anlamlara gelmesidir. Kurumsal dini yapılardan uzak bireysel bir aşkınlık ve evrenle bağlı olma hislerine dayanan yeni maneviyat kavramı, özellikle kuzey Avrupa ve Amerika’daki insanları etkilemiş ve kendini dindar değil ancak maneviyatı güçlü olarak tanımlayanların sayısında ciddi artış tespit edilmiştir. İçsel ve bireysel bir tecrübeye işaret eden maneviyatın yeni anlamı psikoloji alanında da çokça araştırılmıştır.
Din psikolojisi ise ismini dahi değiştirme noktasına gelerek bu yeni kavramın etkilerini araştırmaya koyulmuştur. Ancak bu değişimin farklı kültürlere uygun olup olmadığı henüz üzerine çalışılan bir konudur ve yeni nesil maneviyat kavramı daha uzun yıllar üzerine çalışılacak bir konu olarak görülmektedir.
Din psikolojisi alanındaki güncel konulardan bir diğeri ise pozitif psikoloji yaklaşımıdır. Affedicilik, yardımseverlik, tevazu, şükran gibi değerlerin psikolojik arka planını inceleyen din psikolojisi, bilimsel psikolojinin verileriyle kadim gelenekler ve dinlerin bu erdemlere bakışlarını bir arada ele almaktadır. Her bir yeni çalışma, erdemlerin kişilik yapıları üzerinde derinden izler bıraktığını göstermekte ve daha derin çalışmaların kapılarını aralamaktadır.
Din psikolojisi alanındaki diğer bir güncel gelişme de inançsızlık psikolojisi üzerinedir. Son zamanlarda özellikle batıda ortaya çıkan kurumsal dinden uzaklaşma yönündeki sosyal hareketin bir sonucu olarak pek çok ateizm, agnostisizm, septisizm gibi yaşam biçimlerini tercih etmektedir. Hastane, bakım evi, hapishane gibi kurumlarda manevi bakım ve destek verilmesi şeklindeki uygulamalar da şüphesiz din psikolojisinin en güncel konuları arasındadır. Diğer ülkelerde olduğu kadar Türkiye’de de manevi bakım hizmetleri yaygınlaşmaktadır.
Sanal alemde dinin temsili konusu ise başlı başına araştırılması gereken dev bir konu olarak karşımızda durmaktadır. Özetle denilebilir ki din psikolojisi çalışma alanı gün geçtikçe gelişmektedir. Yakın bir gelecekte, dini gelişim psikolojisi sosyal din psikolojisi, bilişsel din psikolojisi, nörolojik din psikolojisi, manevi danışmanlık ve rehberlik, sanal din ve siber maneviyat gibi din psikolojisinin alt araştırma dalları kendi sınırlarını daha net çizecek gibi görünmektedir.
Aynı Eserden alınan önceki Konular:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder